Εισαγωγή
Στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα 20 ΑΕΙ, 14 ΤΕΙ που έχουν ως αποστολή την υψηλή και σφαιρική κατάρτιση του μελλοντικού επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Επίσης, μαζί με τα 13 ερευνητικά κέντρα, έχουν ως στόχο την δημιουργία νέας γνώσης, την προώθηση της καινοτομίας και τη διάδοση νέων τεχνολογιών προς όφελος της κοινωνίας. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση και η έρευνα υψηλού επιπέδου είναι ζωτικής σημασίας για μια χώρα που αποβλέπει στην τεχνολογική/οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο.
Με βάση το διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, το επίπεδο των Ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων θεωρείται σε γενικές γραμμές ότι είναι κάτω του μετρίου (στην καλύτερη των περιπτώσεων). Αιτία για αυτό δεν είναι μόνο η συνεχιζόμενα ανεπαρκής χρηματοδότηση, όπως δικαιολογημένα υποστηρίζεται από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η αναξιοκρατία και ο νεποτισμός που ισχύει στα ΑΕΙ/ΤΕΙ και τα ερευνητικά κέντρα. Παρά τη σωρεία καταγγελιών για παρατυπίες στις διαδικασίες εκλογής/κρίσης (ακόμα και για διευθυντικές θέσεις) το μέγεθος αυτού του προβλήματος είναι αναλογικά υποεκτιμημένο από την κοινωνία και από τις μέχρι σήμερα κυβερνήσεις. Το χειρότερο είναι ότι με την πάροδο του χρόνου υπάρχει η γενική αίσθηση (και αποδείξεις) ότι αντί το πρόβλημα να μειώνεται, αυτό συνεχίζει να διογκώνεται.
Ανάλυση του προβλήματος
Στις ημέρες μας, είναι γνωστό εις τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ότι η πλειοψηφία των «ανοιχτών» θέσεων για πρόσληψη μελών ΔΕΠ και Ερευνητών είναι «κλεισμένες» πριν από την προκήρυξη τους. Tο φαινόμενο των συγγενών (εξ αίματος και εξ αγχιστείας), φίλων, εκλεκτών, ή ακόμα και κομματικά προσκείμενων, στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι θέμα που έχει απασχολήσει κατά καιρούς την επικαιρότητα. Ωστόσο, μόνο ορισμένες ακραίες περιπτώσεις λαμβάνουν δημοσιότητα, ενώ πολλές άλλες περιπτώσεις (κυρίως επιστημόνων του εξωτερικού οι οποίοι απορρίπτονται επιδεικτικά αφού δεν έχουν τις κατάλληλες διασυνδέσεις) απλά παραμένουν στο αρχείο.
«…Tα πανεπιστήμια βρίθουν από σκανδαλώδη παραδείγματα αναξιοκρατικών εκλογών. Kάποιοι εξαιρετικοί επιστήμονες παραμένουν και πολεμούν με όσες δυνάμεις διαθέτουν. Άλλοι αποπνίγονται και δραπετεύουν στο εξωτερικό. Όμως, μια χώρα που αφήνει να της διαφεύγει το καλύτερό της δυναμικό είναι καταδικασμένη να μένει πάντα πίσω…». O Θέμης Λαζαρίδης, καθηγητής Xημείας στο City University of New York «φωτογράφιζε» την κατάσταση που επικρατεί στα ελληνικά πανεπιστήμια σε επιστολή του, το 2006, προς την τότε υπουργό Παιδείας, Mαριέττα Γιαννάκου, με αφορμή τις συζητήσεις για την αλλαγή του νόμου – πλαισίου (Πηγή: http://www.epiruspost.gr/ekpaideysi/1534-2009-07-05-22-05-10.html).
Έτσι υπάρχουν περιπτώσεις όπου πατέρας είναι μέλος στο εκλεκτορικό σώμα του γιου του, ο σύζυγος στο εκλεκτορικό της συζύγου, κτλ. Το πιο συχνό φαινόμενο είναι η σκανδαλώδης υποστήριξη υποψηφίων οι οποίοι «τυχαίνει» να εργάστηκαν (και θα συνεχίσουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους) στην ομάδα/εργαστήριο καθηγητών ανώτατης βαθμίδας που ανήκουν στο πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο που προκήρυξε τη θέση (εσωτερικοί υποψήφιοι). Συνήθως, ο υπεύθυνος καθηγητής ζητάει τη «βοήθεια» των υπόλοιπων μελών του εκλεκτορικού για την «σωστή» επιλογή. Κατά την ίδια πρακτική, ο προηγούμενος θα προσφέρει τη «βοήθεια» του στην εκλογή άλλων αρεστών υποψηφίων σε άλλα ερευνητικά κέντρα, ΑΕΙ/ΤΕΙ της χώρας, καθώς και στη μελλοντική εξέλιξη των συνεργάσιμων καθηγητών στις υψηλότερες βαθμίδες.
Προτεινόμενη λύση: Ενίσχυση της διαφάνειας μέσω της ηλεκτρονικής πρόσβασης
Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα αποτελούν δημόσιες υπηρεσίες υψίστης σημασίας. Λόγω των διογκούμενων προβλημάτων αναξιοκρατίας και νεποτισμού, η ενίσχυση της διαφάνειας και αξιοκρατίας στις διαδικασίες επιλογής νέων ερευνητών και μελών ΔΕΠ (καθώς και εξελίξεις των ήδη υπαρχόντων μελών σε υψηλότερες βαθμίδες) είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτοβουλία για ανοικτή διακυβέρνηση και ο ανασχεδιασμός των κρατικών ηλεκτρονικών υπηρεσιών μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Για παράδειγμα, οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (ή άλλος ξεχωριστός ιστότοπος) θα μπορούσε να ανασχεδιαστεί έτσι ώστε να παρέχει πιο λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις προκηρυσσόμενες θέσεις ερευνητών και μελών ΔΕΠ. Υποσελίδες του συγκεκριμένου ιστότοπου θα μπορούν να φιλοξενούν τα πρακτικά εκλογής μέλους ΔΕΠ ή ερευνητή (βιογραφικά υποψηφίων, μέλη εκλεκτορικού σώματος, υπομνήματα, ενστάσεις κλπ). Ιδιαίτερα σημαντικό είναι η δημοσιοποίηση των ονομάτων των μελών του εκλεκτορικού σώματος για κάθε προκηρυσσόμενη θέση, έτσι ώστε οι πιθανές σχέσεις μεταξύ κριτών και κρινόμενων, καθώς και οι «αλυσιδωτές σχέσεις αλληλοβοήθειας» μεταξύ των ερευνητών και μελών ΔΕΠ να γίνονται πλέον γνωστές.
Αναμενόμενα οφέλη
Αν και η προτεινόμενη ηλεκτρονική υπηρεσία δεν πρόκειται να λύσει όλα τα προβλήματα που ταλανίζουν την έρευνα και την παιδεία στην Ελλάδα, θα βοηθήσει σημαντικά στη μείωση των φαινομένων αναξιοκρατίας. Θεωρώντας ότι ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης υπηρεσίας θα γίνει με σοβαρότητα και ειλικρινή θέληση, θα συμβάλει έτσι ώστε η επάνδρωση των ερευνητικών κέντρων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων θα γίνεται με τους πιο άξιους και όχι με τους πιο διαπλεκόμενους επιστήμονες. Η μείωση της διαπλοκής αυτού του είδους αναμένεται να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανταγωνιστικότητας (και παραγωγικότητας) των ερευνητικών κέντρων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και θα δώσει ώθηση για την επιδίωξη της αριστείας σε αυτά.
Πιθανά νομικά κολλήματα και πιθανοί τρόποι επίλυσης
Στις ημέρες μας η δημοσιοποίηση των πρακτικών εκλογής υποψηφίων και μελών ΔΕΠ προσκρούει στην υπ’ αρ. 27/2007 απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα η οποία αναφέρει «… η δημοσίευση σε περισσότερα αντίτυπα και στο Διαδίκτυο των εισηγητικών εκθέσεων και των πρακτικών εκλογής υποψηφίων και μελών ΔΕΠ προσκρούει στις διατάξεις του ν. 2472/1997 και επομένως δεν είναι νόμιμη…» (Πηγή: http://www.dpa.gr/APDPXPortlets/htdocs/documentDisplay.jsp?docid=53,221,86,97,232,9,252,31). Αν και προσωπικά θεωρώ ότι το συγκεκριμένο ζήτημα χρίζει επανεξέτασης, υπάρχει η δυνατότητα μερικής δημοσιοποίησης πληροφοριών σχετικά με τους υποψηφίους, οι οποίες δεν άπτονται των προσωπικών δεδομένων, όπως στοιχεία σχετικά με τον αριθμό/τύπο των επιστημονικών δημοσιεύσεων των υποψηφίων, συμμετοχές σε συνέδρια, πατέντες, αριθμός χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων και πολλά άλλα στοιχεία μη-προσωπικού χαρακτήρα. Τα παραπάνω δεν είναι δυνατό να θεωρούνται προσωπικά δεδομένα, αφού υποτίθεται ότι κάθε σοβαρός επιστήμονας αποσκοπεί στην όσο το δυνατό ευρύτερη δημοσιοποίηση των επιτευγμάτων του.
Προσεχτική τροποποίηση του ν. 2472/1997 θα μπορούσε να βοηθήσει περαιτέρω στην προώθηση της διαφάνειας και της αξιοκρατίας στα Ελληνικά Πανεπιστήμια – Ερευνητικά Κέντρα σε συνδυασμό με την ανοιχτή διακυβέρνηση.
