Η πυξίδα κι ο χάρτης πορείας για ένα μονοπάτι καινοτομίας
Στα πρώτα βήματα του Labs.Opengov.gr, στις 31.12.2009 έγραψα μια μικρή εισαγωγή (διαπίστωση) για τη θρυλούμενη δράση της «Ηλεκτρονικής Πολεοδομίας» και τα συγχρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκούς πόρους έργα της με τίτλο «e-Πολεοδομία … μια ιστορία δίχως Όραμα και Πυξίδα». (http://labs.opengov.gr/2009/12/31/746), χωρίς να μπορέσω τότε να την αναλύσω περισσότερο.
Στους δεκαπέντε μήνες που πέρασαν, πολλά έχουν αλλάξει στη χώρα μας, θεσμικά, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά. Μέσα σε όλα αυτά, μια νέα φιλοσοφία ήρθε κι εγκαταστάθηκε και θα μας συντροφεύει, όπως όλα δείχνουν, για καιρό. Πρέπει πλέον να επιτυγχάνουμε περισσότερα, με όλο και λιγότερα διαθέσιμα.
Στη μικρή μου δημοσίευση στο φιλόξενο Labs.Opengov.gr, στο τέλος του 2009 έγραφα: «Τα έργα τις e-Πολεοδομίας, όπως εκτελέστηκαν, ακολουθούν και αυτά το δόγμα «κάντε ό,τι να ‘ναι, αρκεί να μη χαθούν τα λεφτά !!!» όπως και πολλά άλλα έργα με συναφές αντικείμενο», τονίζοντας παράλληλα ότι «η e-Πολεοδομία θα συμβάλει περισσότερο και πάνω από όλα στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης για διαχείριση του Αστικού και Φυσικού Περιβάλλοντος και όχι απλώς του Σχεδιασμού».
Στα τέλη του 2010, είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Πανελληνίου Συλλόγου Διπλωματούχων Τοπογράφων Μηχανικών, ένα εκτενές άρθρο με τίτλο «Διαλειτουργικές Υποδομές Υπηρεσιών για το Νέο Μοντέλο Δημόσιας Διοίκησης: Η εμπειρία, οι προκλήσεις και οι ανάγκες για το μέλλον» εξετάζοντας ως μελέτη περίπτωσης τα έργα της ηλεκτρονικής πολεοδομίας που παρακολούθησα από κοντά, συνδράμοντας ως ειδικός εμπειρογνώμων μαζί με άλλους εξαιρετικούς συναδέλφους από το (τότε) ΥΠΕΧΩΔΕ την παρακολούθηση των έργων από την ΚτΠ Α.Ε. Για όσους ενδιαφέρονται, στα ακόλουθα links θα βρούν το άρθρο και την παρουσίαση στο συνέδριο.
(http://rapidshare.com/files/452584171/Crete_Hamilothoris.pdf το κείμενο του άρθρου και http://rapidshare.com/files/452584172/Crete_Hamilothoris_A4P.pdf η παρουσίαση στο συνέδριο)
Σήμερα πλέον, δεν έχει νόημα να συζητάμε (πόσο μάλλον να υλοποιούμε και να χρηματοδοτούμε) λύσεις που αναπαράγουν μηχανογραφικά την υφιστάμενη γραφειοκρατία και θρέφουν δομές αδιαφάνειας που υποθάλπει διαφθορά και άνομες συναλλαγές. Οφείλουμε να σχεδιάζουμε εκ του μηδενός ολοκληρωμένα συστήματα με νέα φιλοσοφία και αν χρειαστεί με τομές και ασυνέχεια στις πρακτικές του παρελθόντος.
Η μέχρι σήμερα δομή και λειτουργία των Πολεοδομικών Υπηρεσιών σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στον κρίσιμο ρόλο που επιτάσσει το μοντέλο ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Το σημερινό σύστημα οργάνωσης είναι δομημένο στις τεχνολογίες και τις μεθοδολογίες της εποχής του μεσοπολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου. Έτσι, για παράδειγμα, οι διαδικασίες σχεδιασμού και θεσμοθέτησης με τη δημοσίευση σε ΦΕΚ, είχαν στο επίκεντρο το «χάρτινο σχέδιο» ως αποτέλεσμα και την ευκολία της «εμπειρικής» προσέγγισης στη λήψη αποφάσεων. Για το λόγο αυτό, η συνολική και έγκαιρη αξιολόγηση μιας χωρικής παρέμβασης ακόμη και σήμερα είναι εξαιρετικά δυσχερής ως και ανέφικτη από τη Δημόσια Διοίκηση, παρά τις σημαντικές επενδύσεις σε μέσα και εξοπλισμό που έχουν γίνει μέχρι σήμερα. Το αποτέλεσμα το βιώνουμε όλοι μας στις πόλεις ή στους οικισμούς που κατοικούμε, κινούμαστε και εργαζόμαστε.
Κάθε απόπειρα «μηχανογράφησης» αυτού του μοντέλου θα φέρει απλώς ταχύτερα αποτελέσματα αναζήτησης για τους χρήστες της. Δεν βελτιώνει όμως μακροπρόθεσμα τα αποτελέσματα άσκησης πολιτικής γης από τους αρμόδιους φορείς προς όφελος του πολίτη και του περιβάλλοντος που έχει ανάγκη η αναπτυξιακή προοπτική μας.
Απαιτείται λοιπόν ένας ευφυής ανασχεδιασμός της στρατηγικής μας με σαφείς δεσμεύσεις για θεμελιώδεις γενικές αποφάσεις χωρίς επιστροφή όπως:
• Είμαστε διατεθειμένοι να αναθεωρήσουμε ένα πλαίσιο κανόνων που επηρεάζει εκατομμύρια ιδιοκτήτες, μερικές δεκάδες χιλιάδες επαγγελματίες (νομικούς, μηχανικούς, τεχνίτες κτλ) και επιχειρήσεις;
• Είμαστε διατεθειμένοι να αναθεωρήσουμε το μοντέλο σχεδιασμού και παρακολούθησης των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στο φυσικό ζωτικό χώρο;
• Είμαστε διατεθειμένοι να επιμείνουμε σε μια εκτεταμένη προσπάθεια τομών με ορίζοντα τουλάχιστον μιας δεκαετίας για επιτυχή και μόνιμα αποτελέσματα;
Αυτό το γενικό πλαίσιο «στρατηγικών αποφάσεων» θα καθορίσει τη μοίρα της όποιας απόπειρας για την καθιέρωση της Ηλεκτρονικής Πολεοδομίας. Φυσικά, αυτό δεν αφορά στο τεχνολογικό υπόβαθρο αλλά στην αντίληψη και στη φιλοσοφία με την οποία καλούμαστε να αξιοποιήσουμε τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις νέες μεθοδολογίες και πρακτικές.
Πυξίδα στο δρόμο για την επιτυχία της e-Πολεοδομίας θα αποτελέσουν:
• Το πλαίσιο κανόνων και αρχών για τη διερεύνηση και την οριοθέτηση αρμοδιοτήτων στα πλαίσια οριζοντίων και καθέτων δράσεων,
• Ο κεντρικός σχεδιασμός, Οργάνωση και Διαχείριση του κεφαλαίου πληροφόρησης (δεδομένα και πληροφορίες),
• Η αποκεντρωμένη δομή καθημερινής λειτουργίας, βασισμένη στη λογική κατανομής της ευθύνης αξιοπιστίας στους παραγωγούς της κάθε πληροφορίας,
• Το δια-λειτουργικό πλαίσιο που θα εκτείνεται σε όλη την έκταση του Δημόσιου αλλά και του Ιδιωτικού Τομέα με κριτήριο την επίτευξη οικονομιών κλίμακας,
• Το σχέδιο επιχειρησιακής ανάπτυξης σε στάδια με συστημική προσέγγιση, ανεξάρτητο από τεχνολογικούς περιορισμούς και ιδιαιτερότητες, και τέλος,
• Η έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που βασίζονται στη γνώση για την ταχύτερη ενσωμάτωση καινοτόμων μεθόδων ΤΠΕ στο Σχεδιασμό, στην Οργάνωση και στη Διαχείριση των ανθρωπογενών δράσεων στο Χώρο
Ο χάρτης πορείας για τη διαδρομή περνά από κομβικά σημεία που σηματοδοτούν και τα στάδια διοικητικής εξέλιξης και ωριμότητας των δράσεων της e-Πολεοδομίας:
• Ίδρυση (ή ανάθεση) Φορέα Λειτουργίας με την ευθύνη εποπτείας
• Θεσμική κατοχύρωση των στρατηγικών αποφάσεων για τη λειτουργία της
• Ανασχεδιασμός επιχειρησιακών διαδικασιών για την άσκηση πολιτικής γης
• Καθορισμός και εναρμόνιση προτύπων, μεθόδων και κανόνων
• Πιστοποίηση υπηρεσιών και επαγγελματιών χρηστών
• Κατάργηση «χάρτινων – συμβατικών» διαδικασιών και υποχρεωτική υιοθέτηση ηλεκτρονικών υπηρεσιών
• Οργάνωση ελεγκτικών μηχανισμών παρακολούθησης σε περιφερειακό επίπεδο
• Οργάνωση υπηρεσιών μιας στάσης (κτηματολόγιο-πολεοδομία) σε τοπικό επίπεδο (τοπικά ειδικά κέντρα εξυπηρέτησης)
• Πρόσβαση των πολιτών σε πληροφόρηση και υπηρεσίες αποκλειστικά μέσω του διαδικτύου και των τοπικών ειδικών κέντρων εξυπηρέτησης
• Εποπτεία και συντονισμός δράσεις των δημοσίων υπηρεσιών αποκλειστικά μέσω του διαδικτύου
• Διαφάνεια και Δημόσιος Έλεγχος στις αποφάσεις και διαρκής προσαρμογή του σχεδιασμού στις εκάστοτε απαιτήσεις
Για τους περισσότερους από εμάς τους πολίτες όλα αυτά ίσως να φαντάζουν σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Δεν είναι όμως !
Κάπως έτσι φάνταζε και η πρώτη απόπειρα του taxisNet πριν δέκα χρόνια περίπου όπου πειραματικά δόθηκε εθελοντική πρόσβαση σε πολίτες για ηλεκτρονική υποβολή φορολογικών δηλώσεων. Σήμερα πλέον αυτή η υποχρέωση των πολιτών οδεύει στην υποχρεωτική ηλεκτρονική υποβολή.
Η επιτυχία της e-Πολεοδομίας τελικά εξαρτάται από το αν θέλουμε και το πώς αντιλαμβανόμαστε αυτό που θέλουμε. Δεν εξαρτάται από το πόσα χρήματα θα δαπανήσουμε σε εξοπλισμό και λογισμικό.